گوهر شناسی و تشخیص اصل از بدل

محک در اصطلاح یعنی:

کامل ترین و بهترین هر شي که دیگر اشيا به آن مقایسه می‌شود.

بطور مثال تمام گوهر سنگها دارای مشخصات فیزیکی و شیمیایی یک سانی هستن ولی بعضی از گوهر سنگ ها با توجه به زیبایی و اهمیت‌ تاریخی متقاضی بیشتری در سطح دنیا دارند و به عنوان نشان در سطح دنیا معرفی می‌شوند. به طور مثال فیروزه نیشابور ایران با قدمت چند هزار ساله در دنیا به عنوان یک محک و نشان در بین سایر معادن فیروزه دنیا معرفی شده است.
یا در بین یاقوت‌ها ، یاقوت قرمز معدن ماگوک میانمار(برمه) به عنوان نشان و محک خانواده یاقوت‌ها معرفی شده است.

همین مسئله در مورد عقیق یمن مطرح است. عقیق یمن از گذشته از کیفیت بالایی برخوردار بوده و به عنوان نشان و محک در خانواده عقیق ها معرفی شده است.

در بین فیروزه نیشابور هم محک وجود دارد به این معنا که خوشرنگ ترین و صاف ترین فیروزه یافت شده از معدن ، ملاک و معیار قیمت گذاری دیگر فیروزه ها است.

از قدیم تاجری که محک داشت یا به معیار و رنگ محک احاطه داشت از اعتبار خاصی برخوردار بود چون می توانست میزان زیبایی واقعی فیروزه را بداند.
ولی کسی که محک ندارد به راحتی فیروزه کم‌رنگ و کم قیمت را خوب و گران قیمت می پندارد.

فقط یک راه برای تشخيص کیفیت فیروزه یا عقیق وجود دارد و آن ورود با ابهت محک گرامی و عزیز به صحنه است.

تا وارد مجلس می‌شود دیگر فیروزه ها رنگ می بازند و نسبت به آن احساس کمبود میکنند.

در سنگ‌های اصل به دلیل طبیعی بودن تمام سطح صیقل و یک دست نیست و این نوع کانی‌ها معمولا دارای درز و شکاف و ناصافی هستند اما سنگ‌های تقلبی معمولا ظاهری بدون نقص و صاف را دارند.

و اینک گریزی لطیف :

امیرالمؤمنين میزان الأعمال و فاروق اعظم

و این جاست که باید گفت امير المؤمنين و همسر گرامیش حضرت زهرا سلام‌الله علیها محک انسان کامل در آفرینش هستند ارزش دیگران به ایشان و در مقایسه با ایشان است وقتی وارد صحنه محشر می‌شوند همه سرها پایین می‌رود. تا ایشان عبور کنند و ارزش واقعی حضرات معصومین تا حدی برای همه عالمیان کشف می‌شود.

اگر مسلمان نماهای صدر اسلام با امیر المؤمنين علیه السلام‌ آشنا بودند و حق ایشان را أداء می کردند هیچ وقت کسی که کارش خرید و فروش چهار پا بود خلیفه مسلمین نمی‌شد.